Αθηναϊκή Επανάσταση και Θεατροκρατία

...Α­πό την άλ­λη με­ριά ό­μως έ­χου­με στην Α­θή­να του 5ου αιώ­να έ­να Τρα­γι­κό Θέ­α­τρο που έ­χει εν­σω­μα­τω­θεί μες την ί­δια την ορ­γα­νω­μέ­νη κοι­νω­νί­α κι έ­χει ταυ­τι­στεί με τις ί­διες της τις υ­πεύ­θυ­νες κρα­τι­κές λει­τουρ­γί­ες. Έ­χου­με μια κα­τά­στα­ση μες την ο­ποί­α η α­ντί­θε­ση του Κρά­τους και του Τρα­γι­κού εί­ναι ο­λό­τε­λα α­νύ­παρ­κτη – το Κρά­τος γεν­νή­θη­κε σαν στε­φά­νω­μα της ί­διας πά­λης με την ο­ποί­α η ε­πα­να­στα­τι­κή μά­ζα του 6ου αιώ­να ορ­γά­νω­σε και το δι­κό της θέ­α­τρο• και το Κρά­τος αυ­τό ε­ξα­φα­νί­στη­κε μα­ζί με το θέ­α­τρο: τό­σο ή­ταν κοι­νές οι ρί­ζες και οι πη­γές τους.

...

Για­τί το μέ­γι­στο μά­θη­μα που μας δί­νει η κλα­σι­κή Ελ­λά­δα σχε­τι­κά με τις προ­ϋ­πο­θέ­σεις που χρειά­ζε­ται να συ­γκε­ντρω­θούν ώ­στε η πο­λι­τι­κή ι­στο­ρί­α της μά­ζας να γί­νει η πιο συ­νο­λι­κή, η πιο ο­λο­κλη­ρω­μέ­νη, η πιο αν­θρώ­πι­νη πραγ­μα­το­ποί­η­ση και κα­τά­φα­ση του αν­θρώ­που μες την κοι­νω­νί­α, εί­ναι τού­το: η μά­ζα τό­σο πε­ρισ­σό­τε­ρο υ­ψώ­νε­ται στο ε­πί­πε­δο μιας πο­λι­τι­κής ή μιας ο­ποιασ­δή­πο­τε άλ­λης ι­στο­ρι­κά δη­μιουρ­γι­κής ορ­γά­νω­σης, ό­σο πε­ρισ­σό­τε­ρο α­ντι­με­τω­πί­ζει σαν δρα­μα­τι­κό πρό­βλη­μα την Ι­στο­ρί­α που ζει και την ε­ξου­σί­α που η ορ­γα­νω­μέ­νη κοι­νω­νί­α α­σκεί ε­πά­νω της• ό­σο πε­ρισ­σό­τε­ρο ζει αυ­θε­ντι­κά αυ­τό το πρό­βλη­μα και το εκ­φρά­ζει με τα αυ­θε­ντι­κά δι­κά της μέ­σα και συμ­με­τέ­χει έ­τσι ε­νερ­γη­τι­κά στην α­πο­κρυ­στάλ­λω­ση των α­ξιών της κοι­νω­νί­ας μες την ο­ποί­α ε­ντάσ­σε­ται• ό­σο πε­ρισ­σό­τε­ρο ο άν­θρω­πος που δια­παι­δα­γω­γεί η μά­ζα με τους δι­κούς της μύ­θους και τα δι­κά της εκ­φρα­στι­κά μέ­σα γί­νε­ται ι­κα­νός να εί­ναι ζω­ντα­νός φο­ρέ­ας και κοι­νω­νός των α­ξιών που ορ­γα­νώ­νουν την κοι­νω­νί­α, τη μορ­φο­ποιούν και της δί­νουν ύ­παρ­ξη και διάρ­κεια.

...

Για­τί, α­κρι­βώς, στην πρώ­τη φά­ση της Δη­μο­κρα­τι­κής Ε­πα­νά­στα­σης στην αρ­χα­ϊ­κή Α­θή­να, ό­ταν ο Τύ­ραν­νος και με­τά ο Ά­ρειος Πά­γος έ­παι­ζε το ρό­λο ε­νός “μπολ­σε­βί­κι­κου κόμ­μα­τος στην πε­ρί­ο­δο της Δι­κτα­το­ρί­ας του Προ­λε­τα­ριά­του”, ε­νός εί­δους ο­δη­γού και κη­δε­μό­να του δή­μου, τι ή­ταν αυ­τό που ε­μπό­δι­σε το δή­μο να ξα­να­πέ­σει στην πρό­τε­ρή του πα­θη­τι­κό­τη­τα και να α­φε­θεί στην κυ­ρί­αρ­χη βού­λη­ση των “κη­δε­μό­νων” του; Η πεί­ρα της Γαλ­λι­κής και ι­διαί­τε­ρα της Ρω­σι­κής Ε­πα­νά­στα­σης δεν αρ­κεί για να μας δεί­ξει την κύ­ρια ση­μα­σί­α της πα­θη­τι­κό­τη­τας ή της ι­στο­ρι­κής ε­νερ­γη­τι­κό­τη­τας της μά­ζας στην οι­κο­δό­μη­ση των θε­σμών και τη δια­μόρ­φω­ση των α­ξιών της με­τε­πα­να­στα­τι­κής κοι­νω­νί­ας; Ο Ά­ρειος Πά­γος πα­ρα­δί­νει τις ε­ξου­σί­ες του στη Βου­λή και στο Δή­μο μό­λις το 462/1, δη­λα­δή λί­γα χρό­νια πριν α­πό τον Πε­ρι­κλή: ως τό­τε, το κύ­ριο μέ­σο με το ο­ποί­ο συμ­με­τεί­χε ο Δή­μος στην ι­στο­ρι­κή ζω­ή της ορ­γα­νω­μέ­νης κοι­νω­νί­ας δεν ή­ταν τό­σο η ά­σκη­ση των ση­μα­ντι­κά πε­ριο­ρι­σμέ­νων πο­λι­τι­κών του δι­καιω­μά­των ό­σο ή­ταν η μέ­σα στο θέ­α­τρο του Διο­νύ­σου θρη­σκευ­τι­κή του κα­τά­νυ­ξη, η Διο­νυ­σια­κή έκ­στα­ση που τον κυ­ρί­ευε με τους Μύ­θους που αυ­τός ο ί­διος εί­χε βγά­λει στο φως και η εν­θου­σια­στι­κή του ε­πι­κοι­νω­νί­α με τις α­ξί­ες που ε­ξέ­φρα­ζε η τρα­γω­δί­α – αυ­τές τις α­ξί­ες που η ί­δια του η ε­πα­να­στα­τι­κή δρά­ση εί­χε ε­πι­βά­λει στην κοι­νω­νί­α. Στην πε­ρί­ο­δο αυ­τή, ο Α­θη­να­ϊ­κός Δή­μος συμ­με­τεί­χε στην ι­στο­ρι­κή ζω­ή ό­χι τό­σο σαν “ε­κλο­γι­κό σώ­μα” (η έν­νοια αυ­τή, κατ’ αρ­χήν α­σύλ­λη­πτη στην ε­πο­χή των Μα­ρα­θω­νο­μά­χων, εμ­φα­νί­ζε­ται κυ­ρί­ως στην ε­πο­χή της πα­ντο­δυ­να­μί­ας των “ψη­φι­σμά­των του Δή­μου” δη­λα­δή στην ε­πο­χή της πα­ρακ­μής) αλ­λά σαν Διο­νυ­σια­κός Χο­ρός που εκ­στα­σιά­ζε­ται ό­χι πια με το Διό­νυ­σο (δη­λα­δή ό­πως θα δού­με, με την πα­ρου­σί­α μιας α­ντι-κρα­τι­κής και α­ντι-ι­στο­ρι­κής θε­ό­τη­τας) αλ­λά με τη Δί­κη δη­λα­δή με το ιε­ρό σύμ­βο­λο της νέ­ας κρα­τι­κής τά­ξης και της νέ­ας θέ­σης του αν­θρώ­που μες την Ι­στο­ρί­α.

...

Μό­νο κά­τω α­πό τους α­στε­ρι­σμούς τέ­τοιων α­ξιών εί­ναι δυ­να­τόν να ο­δη­γη­θεί μια μά­ζα συ­γκλο­νι­σμέ­νη α­πό μια τρα­γι­κή ε­μπει­ρί­α και να συγ­χω­νευ­τεί με την ορ­γα­νω­μέ­νη κοι­νω­νί­α και την ι­στο­ρι­κή της ζω­ή.

Ό­σο πιο έ­ντο­νες εί­ναι οι α­ντι­νο­μι­κές δυ­νά­μεις που συ­γκρού­ο­νται μέ­σα σε μια κοι­νω­νί­α, ό­σο δη­λα­δή πιο έκ­δη­λος εί­ναι ο με­τα­βα­τι­κός της χα­ρα­κτή­ρας, τό­σο πιο ε­πι­τα­κτι­κά της ε­πι­βάλ­λε­ται η α­νά­γκη να ιε­ραρ­χη­θεί και να ορ­γα­νω­θεί και να ε­ξα­λεί­ψει α­πό μέ­σα της κά­θε κε­ντρό­φυ­γη δύ­να­μη και, ταυ­τό­χρο­να, τό­σο πε­ρισ­σό­τε­ρο ο κό­σμος του τρα­γι­κού –ο κό­σμος που προ­βλη­μα­το­ποιεί και εκ­μη­δε­νί­ζει κά­θε δυ­να­τό­τη­τα αν­θρώ­πι­νης συ­νύ­παρ­ξης και ι­στο­ρι­κής ζω­ής– κυ­ριεύ­ει τον ψυ­χι­σμό της μά­ζας. Για­τί, ό­ταν βρε­θεί κά­τω α­πό την κα­τα­θλι­πτι­κή πί­ε­ση της Ι­στο­ρί­ας, η μά­ζα –αυ­τή η “σκο­τει­νή ό­ψη” της κοι­νω­νί­ας– εί­ναι η κοι­νω­νι­κή κα­τη­γο­ρί­α που κατ’ ε­ξο­χήν αι­σθά­νε­ται την α­νά­γκη να σκε­φτεί τον ε­αυ­τό της με φό­βο και με τρό­μο. Μες το Τρα­γι­κό, ο­λά­κε­ρη η κοι­νω­νί­α που α­πο­συ­ντί­θε­ται ή α­ναρ­χεί­ται κά­τω α­πό το βά­ρος των προ­βλη­μά­των που δεν μπο­ρεί να λύ­σει, ο­νει­ρεύ­ε­ται την ί­δια της την τι­μω­ρί­α και την ί­δια της την Ε­νο­χή. Και αυ­τός ο κό­σμος της ε­νο­χής, της τι­μω­ρί­ας, του Nihil και του Absurdum: ο κό­σμος του Θα­νά­του εί­ναι η κατ’ ε­ξο­χήν φυ­γό­κε­ντρη, α­ντι­κοι­νω­νι­κή δύ­ναμη, η δύ­να­μη που κατ’ ε­ξο­χήν αρ­νεί­ται κά­θε έν­νο­μη κα­τε­ξου­σια­στι­κή τά­ξη και πα­ρα­λύ­ει κά­θε θέ­λη­ση α­πο­κα­τά­στα­σης της ορ­γα­νω­μέ­νης κοι­νω­νί­ας: ο ε­χθρός της κοι­νω­νί­ας Hamlet εί­ναι το αρ­χέ­τυ­πο κά­θε τρα­γι­κής σχέ­σης με τον κό­σμο. Και γι’ αυ­τό, αν –ό­πως έ­δει­ξαν τό­σο ο Kafka ό­σο και ο Freud– το ά­το­μο δεν μπο­ρεί να ορ­γα­νώ­σει τη ζω­ή του αν δεν α­παλ­λα­γεί α­πό κά­θε σύ­μπλεγ­μα ε­νο­χής και τι­μω­ρί­ας, έ­τσι και ο­λά­κε­ρη αυ­τή η με­τα­βα­τι­κή κοι­νω­νί­α, μό­λις αρ­χί­σει να εκ­δη­λώ­νε­ται μέ­σα της και να ω­ρι­μά­ζει μια κοι­νω­νι­κή δύ­να­μη ι­κα­νή να βά­λει μια τά­ξη και μια μορ­φή στο χά­ος, γί­νε­ται πε­δί­ο μιας υ­πό­γειας γι­γα­ντο­μα­χί­ας α­νά­με­σα στην α­νά­γκη έν­νο­μης τά­ξης και ι­στο­ρι­κής ύ­παρ­ξης και τα τρα­γι­κά μο­τί­βα του Θα­νά­του και του Μη­δε­νι­σμού: αυ­τή τη ρι­ζι­κή α­ντι­νο­μί­α α­νά­με­σα στο Τρα­γι­κό και την ορ­γα­νω­μέ­νη κοι­νω­νί­α ε­συμ­βό­λι­σαν, ό­πως θα δού­με αρ­γό­τε­ρα, οι μα­ζι­κές θρη­σκεί­ες της Ελ­λά­δας και της Αι­γύ­πτου με την πά­λη του Διο­νύ­σου και των βα­σι­λιά­δων και με την κρί­ση του Φα­ρα­ώ α­πό τον Ό­σι­ρη στο δι­κα­στή­ριο του Θα­νά­του.

...

ΓΕΝΙΚΗ ΘΕΩΡΙΑ ΤΗΣ ΕΠΑΝΑΣΤΑΤΙΚΗΣ ΜΑΖΑΣ

Ο ιός είναι ο καθρέφτης της κοινωνίας μας.

Φανερώνει σε ποια κοινωνία ζούμε. Σήμερα η επιβίωση αποκτά απόλυτη προτεραιότητα, σαν να βρισκόμαστε σε μια διαρκή εμπόλεμη κατάσταση. Όλες οι ζωτικές δυνάμεις τίθενται στην υπηρεσία της παράτασης της ζωής. Η κοινωνία της παρηγοριάς εμφανίζεται ως κοινωνία της επιβίωσης. Εν όψει της πανδημίας, ο αμείλικτος αγώνας για επιβίωση δοκιμάζει μια ιική όξυνση. Ο ιός εισβάλλει στην παρηγορητική ζώνη της ευεξίας και την μετατρέπει σε καραντίνα, στην οποία η ζωή περιορίζεται αποκλειστικά στην επιβίωση. Όσο περισσότερο γίνεται η ζωή επιβίωση, τόσο μεγαλύτερος είναι ο φόβος του θανάτου. Σε τελική ανάλυση, η αλγοφοβία είναι θανατοφοβία.  Η επιδημία καθιστά και πάλι ορατό τον θάνατο, τον οποίο επιμελώς είχαμε απωθήσει και καταχωνιάσει. Η υπερβολική παρουσία του θανάτου στα μέσα μαζικής ενημέρωσης κάνει τους ανθρώπους ευερέθιστους.

Η κοινωνία της επιβίωσης χάνει εντελώς το νόημα του ευ ζην. Ακόμη και η απόλαυση θυσιάστηκε στο όνομα της υγείας, που αναγορεύτηκε σε αυτοσκοπό. Η αυστηρότητα της απαγόρευσης του καπνίσματος δείχνει με παραδειγματικό τρόπο την υστερία της επιβίωσης. Ακόμη και η απόλαυση υποχωρεί έναντι της επιβίωσης. Η παράταση της ζωής με κάθε τίμημα αναδεικνύεται παγκοσμίως σε ύψιστη αξία, η οποία βάζει όλες τις άλλες σε δεύτερη μοίρα. Είμαστε πρόθυμοι να θυσιάσουμε στο όνομα της επιβίωσης όλα όσα κάνουν τη ζωή άξια να βιωθεί. Εξαιτίας της πανδημίας γίνεται αποδεκτός δίχως ενστάσεις και ο ριζικός περιορισμός των θεμελιωδών δικαιωμάτων μας. Υποκύπτουμε αμαχητί στην κατάσταση έκτακτης ανάγκης η οποία υποβιβάζει τη ζωή στο επίπεδο της γυμνής ζωής. Σε συνθήκες ιικής κατάστασης έκτακτης ανάγκης μπαίνουμε οικειοθελώς σε καραντίνα. Η καραντίνα είναι μια ιική παραλλαγή του στρατοπέδου, στο οποίο κυριαρχεί η γυμνή ζωή. Το νεοφιλελεύθερο στρατόπεδο εργασίας σε εποχές πανδημίας ονομάζεται «home office». Μόνο η ιδεολογία της υγείας και η παράδοξη ελευθερία της αυτοεκμετάλλευσης το διαφοροποιούν από το στρατόπεδο εργασίας του δεσποτικού καθεστώτος.

Ο ΠΟΝΟΣ ΣΗΜΕΡΑ

Με τον τρόπο του Γιώργου Σεφέρη

Η Ελλάδα γίνεται δευτερεύουσα υπόθεση, όταν συλλογίζεται κανείς τον Ελληνισμό. Ό,τι από την Ελλάδα μ’ εμποδίζει να σκεφτώ τον Ελληνισμό, ας καταστραφεί.

Αν ήταν δίκαιο να μεγαλώσει ο τόπος αυτός, δεν ήταν για να έχουμε περισσότερους βουλευτές, νομάρχες ή χωροφύλακες· ήταν για να μπορέσει ν’ αναπτυχθεί σε μια γωνιά της γης ο Ελληνισμός — αυτή η ιδέα της ανθρώπινης αξιοσύνης και της ελευθερίας, όχι αυτή η αρχαιολογική ιδέα.

Δεν πιστεύω σ’ αυτούς τους ανθρώπους που φλυαρούν, ή στους άλλους που δεν ξέρουν τι κάνουν· δεν εννοώ να βουλιάξω μέσα στην απερίγραπτη μιζέρια των χαρακτήρων — πιστεύω σε δυο-τρεις ιδέες που προχωρούν, και τώρα ακόμη, ύστερ’ από χιλιάδες χρόνια, σ’ αυτή τη γλώσσα.

Γι’ αυτές τις δυο-τρεις ιδέες που πρέπει να ζήσουν εδώ, και μονάχα εδώ θα μπορούσαν να ζήσουν καθώς τις σκέπτομαι, υπομένω αυτή την αθλιότητα.