Το εκλογικό σώμα της αριστεράς αποδυναμώθηκε όχι μόνο εξαιτίας των σοβαρών ανεπαρκειών των ηγετικών ομάδων αλλά γενικά επειδή τα «ιδεώδη» της αριστεράς, αυτά που τη διαφοροποιούν πιο καθαρά από τη δεξιά, δεν εναρμονίζονται πλέον με το πνεύμα της εποχής. Πράγματι, σε μια εποχή σπατάλης, καταναλωτισμού και ακραίου οικονομικού φιλελευθερισμού, αυτά τα ιδεώδη εμφανίζονται σαν να έχουν περιοριστικό, τιμωρητικό και μίζερο χαρακτήρα. Αυτό ισχύει εξίσου για τους κυριότερους στόχους της αριστεράς: την ισότητα (η οποία περιορίζει την επέκταση των ατομικών προνομίων), τη νομιμότητα (αυτή περιορίζει την ικανοποίηση των επιθυμιών), τη δικαιοσύνη (αυτή επιβάλλει κανόνες), τη φορολογική δικαιοσύνη (αυτή περιορίζει την ιδιοκτησία και διαταράσσει την κατανάλωση), τη μέριμνα για τις κατώτερες τάξεις (αυτή εμποδίζει τη φιλοδοξία να ανήκουν στις ανώτερες τάξεις), την πάλη εναντίον του εθνικισμού (αυτή περιορίζει την ιδιαιτερότητα των πατρίδων), την αυστηρότητα... Εξάλλου, αν προχωρήσει κανείς στην εξέταση των δομών στις οποίες στηρίζονται τα ιδεώδη της αριστεράς, βλέπει ότι η επιδίωξη αυτών των στόχων προϋποθέτει την αποδοχή βαθύτερων μηχανισμών, οι οποίοι -και αυτοί- δεν εναρμονίζονται με τις μέριμνες της νεωτερικότητας.
Προϋποθέτει δηλαδή την αυτοθυσία, την αυταπάρνηση, τη μεταβίβαση της ιδιοκτησίας στους άλλους. Αυτά τα ιδεώδη όμως (και οι μηχανισμοί πάνω στους οποίους στηρίζονται) έχουν εκτεθεί εδώ και τουλάχιστον είκοσι χρόνια στη θύελλα της νεωτερικότητας, με τους πελώριους νεωτερισμούς που αυτή εισάγει. Σε καμιά χώρα η αριστερά δεν μπόρεσε να προβλέψει, και ακόμα λιγότερο να ελέγξει, τη γέννηση αυτού του σύγχρονου «δεσποτισμού» πολιτισμικού τύπου, ο οποίος εδώ και μια εικοσαετία μας τυλίγει ήδη στον ιστό του.
Διευθυνόμενος από τις πολυεθνικές και από τα παγκόσμια κέντρα της οικονομικής εξουσίας, αυτός ο δεσποτισμός βασίζεται στην κατανάλωση, την πανταχού παρουσία των μέσων μαζικής επικοινωνίας και τη διασκέδαση. Θέλησα να περιγράψω αυτό το φαινόμενο με τη βοήθεια ενός κλασικού της συντηρητικής σκέψης, ο οποίος έδωσε μιαν εντυπωσιακή πρόβλεψη που μου φαίνεται σχεδόν προφητική. Αναφέρομαι στον Αλεξίς ντε Τοκβίλ, ο οποίος στο βιβλίο του «Η δημοκρατία στην Αμερική» περιγράφει με λεπτομέρειες έναν πιθανό «δεσποτισμό του μέλλοντος». Σε ένα όλο και πιο συγκεντρωτικό κράτος, ο «ηγεμόνας», έχοντας συγκεντρώσει όλες τις εξουσίες, θα κατέληγε να αναμειγνύεται σε κάθε έκφανση της ιδιωτικής ζωής των πολιτών. Το καθεστώς που περιέγραφε προφητικά ο Τοκβίλ έχει υλοποιηθεί πλήρως στις μέρες μας, με μια μικρή διαφορά: τη θέση του ηγεμόνα δεν την κατέχει ο βασιλιάς αλλά αυτό που εγώ αποκαλώ «το μειλίχιο τέρας», δηλαδή το πλανητικό πολιτισμικό παράδειγμα που επεξεργάστηκε η «νέα δεξιά». (...) Στο σημερινό κόσμο πελώριες μάζες, που χάνουν την αυτονομία τους, προσανατολίζονται προς την κατανάλωση μάλλον παρά προς τη λιτότητα, προς τη διασκέδαση μάλλον παρά προς το στοχασμό, προς την υποταγή μάλλον παρά προς την ελευθερία.
Ενα από τα χαρακτηριστικά του κόσμου του «μειλίχιου τέρατος» είναι η αναγκαιότητα να εξασφαλίζει στο μεγαλύτερο αριθμό προσώπων ευχάριστες εμπειρίες, που παρέχουν ζωτικότητα, που ευνοούν την ευζωία, αλλά κυρίως που ενισχύουν την κατανάλωση. Δεδομένου ότι τα ισχυρά πολιτισμικά παραδείγματα δεν αφήνουν ανέγγιχτο και τον εσωτερικό κόσμο του ανθρώπου, ακόμα και τα πάθη προσβλήθηκαν και αναμορφώθηκαν από το «μειλίχιο τέρας». Σε αντίθεση με την αλληλεγγύη (ιδεώδες και στόχος της αριστεράς σε όλες τις εποχές) και με τη συμπόνια, το «μειλίχιο τέρας» ευνόησε τη γέννηση μιας μορφής χαρωπού εγωισμού. Εξαιτίας αυτού του γεγονότος επικράτησε η φιλοδοξία να αναχαιτιστούν ή να νικηθούν με ένα μόνο χτύπημα η ασχήμια, το γήρας και η αρρώστια. Από εδώ πηγάζει και η κοπιώδης και ακραία αναζήτηση της φυσικής ευεξίας και της διαιώνισης της νεότητας. Μια επίπτωση αυτής της παθιασμένης επικέντρωσης στο σώμα είναι και η παραμέληση (αν όχι και η περιφρόνηση) των αδύναμων και των γέρων.
Η παρατεινόμενη κυριαρχία ενός πολιτισμικού προτύπου συνεπάγεται βαθιές αλλαγές στη γνωστική σφαίρα. Σε αυτό το πλαίσιο το «μειλίχιο τέρας» δρα σε βάθος, αποδυναμώνοντας έναν θεμελιώδη γνωστικό πόρο της κουλτούρας μας: την ικανότητα να διακρίνουμε την πραγματικότητα από τη μυθοπλασία. Το φαινόμενο είχε ήδη επισημανθεί στη δεκαετία του 1960 από τον Γκι Ντεμπόρ, με μιαν ανάλυση που άφησε εποχή. Η κεντρική ιδέα του Ντεμπόρ ήταν ότι η παντοκρατορία των εικόνων αλλοιώνει τη σχέση του αληθινού με το ψεύτικο και μετατρέπει το κάθε τι σε θέαμα, σε κάτι που φτιάχνεται για να το δούμε. Ανάμεσα σε «κάτι που είδαμε» και σε «κάτι που ζήσαμε» δεν υπάρχει διαφορά. Ενας κόσμος που χαρακτηρίζεται από παρόμοια γνωρίσματα θα είναι αναπόφευκτα ένας κόσμος της δεξιάς. Ηδη, εξάλλου, ένα μέρος της αριστεράς (ξεκινώντας από τους ηγέτες της) αποπνέει ένα άρωμα «νέας δεξιάς», όπως το βλέπουμε σε ορισμένες τοποθετήσεις και συμπεριφορές: τη συνθηκολόγηση απέναντι στον καπιταλισμό και τον καταναλωτισμό, την αποδοχή των πιο χοντροκομμένων μορφών της μαζικής κουλτούρας, το λαϊκισμό, την εγκατάλειψη κάθε αυστηρότητας. (...)
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου