Σκέψεις του Κ. Ταχτσή

Σ' αυτόν τον τόπο ερχόμαστε σ' επαφή με τον Άνθρωπο, μέσα σ' αυτή τη φυλακή - που είναι συχνά για τους ανθρώπους ο τόπος τους - ασφυκτιούμε, και καμμιά φορά, λέμε: εμείς οι έλληνες έχουμε τα μεγαλύτερα ελαττώματα του κόσμου,— εξυπονοώντας ίσως ότι έξω απ' την Ελλάδα οι άνθρωποι είναι περίπου αγγελικά πλασμένοι. Πρόκειται για ένα συγγνωστό σφάλμα, που άλλωστε ξέρουμε πολύ καλά ότι είναι σφάλμα την ίδια στιγμή που το κάνουμε. Έχουμε βέβαια ελαττώματα. Μα τα ελαττώματα μας δεν είναι τίποτ' άλλο απ' το αναλόγως μικρό μερτικό πού έχουμε και  μεις απ' την ανθρώπινη βλακεία ανεξαρτήτως γεωγραφικού μήκους ή πλάτους. Εμείς τουλάχιστον έχουμε και μερικές αρετές, που πρέπει να ζήσει κανείς ανάμεσα σ' άλλους λαούς για να τις εκτιμήσει.

Ρίξτε μια ματιά στην Ιστορία — την παληά, την πρόσφατη, την τρέχουσα, θα βρήτε μπόλικη μανία αυτοκαταστροφής, μα και κάμποσο ανθρώπινο μεγαλείο, θα βρήτε, αν ψάξετε εκεί πού πρέπει, άφθονο καλό, ανθρώπινο υλικό, πού αν δεν κατάφερε πάντα ν' αξιοποιηθεί, το χρωστάει στη συνεχή προδοσία του απ' τις κάθε είδους δυνάμεις του Κακού, που, ως εκ της φύσεως των, ξέρουν πάντα να οργανώνονται καλύτερα. Μεσ' απ' την Ελλάδα - ακόμα κι' αν είχαμε εκβιομηχανιστεί - δε θα μπορούσε ποτέ να βγει ένας Χίτλερ. Δεν τώχουμε στο αίμα μας. Δεν έλλειψε η οργάνωση απ' το Βυζάντιο. Κι' όμως, ο δικός μας Χριστιανισμός, μπορεί νάκανε  μικρο-εγκλήματα, μα δεν έβγαλε φρούτα σαν την Ιερά Εξέταση. Τέτοια πράματα δεν μπορούν να βγουν μεσ' απ' την Ελλάδα. Πιστεύουμε στην παράδοση. Αλλά χωρίς φανατισμό. Κυτάξτε τι συμβαίνει στις Ινδίες: ψοφάνε της πείνας, κι' όμως σκοτώνονται για να μην τους πειράξει κανείς τα 250 εκατομμύρια των Ιερών αγελάδων τους. Τόση βλακεία μαζεμένη προκαλεί ίλιγγο.

Είμαστε επιπόλαιοι. Κακό πράμα η επιπολαιότης. Μας εμποδίζει να επιδιώξουμε με σύστημα και συνέπεια το Καλό. Αλλά μας εμποδίζει επίσης να επιδιώξουμε με σύστημα και συνέπεια και το Κακό. Παρ' όλα όσα τραβήξαμε τόσους αιώνες, βλέπουμε ότι καταφέραμε να κουτσοζήσουμε, και τώχουμε ρίξει στο σορολόπ. Και γιατί όχι; Είμαστ' αρκετά σοφοί, σαν λαός. Γνωρίσαμε μεγαλεία. Ξέρουμε τι σημαίνουν. Όσο για τα σημερινά προβλήματα, δεν τάχουμε μόνο εμείς, τάχει όλη η ανθρωπότητα. Και ξέρουμε καλά πως «στη Ρώμη θα δοθεί ο χρησμός, εκεί θα γίνει η μοιρασιά». Ο Έλληνας ξέρει πώς όλοι βλάπτουν εξ ίσου την Ελλάδα - δικοί, δήθεν δικοί, και ξένοι. Ξέρει τη ματαιότητα του κόσμου τούτου. Και συγχρόνως ξέρει πώς δεν υπάρχει άλλος κόσμος πέρα απ' αυτόν. Χαίρεται λοιπόν τη ζωή, το λίγο που κρατάει - αλλά μέσα σ' ένα θαυμάσιο κλίμα - και λίγο-πολύ δέχεται το φυσικό θάνατο. Κλαίει βέβαια, μοιρολογάει. Αλλ' όχι από νοσηρότητα. Μάλλον επειδή ξέρει την αξία αυτών πού χάνει. Μάλλον επειδή πρόλαβε ιστορικά, σα λαός, και προλαβαίνει και σαν άτομο, να γνωρίσει για λίγο - άλλα πόσο έντονα! – τη χαρά της ζωής.

Το νόημα της Ελευθερίας

Στα πλαίσια ενός νέου προοδευτικού πολιτισμικού ρεύματος που μέλλει να αντικαταστήσει τις φθαρμένες κοινωνικές θεολογικές και επιστημονικές δομές, θα πρέπει να επαναπροσδιοριστούν και να επαναδιατυπωθούν οι έννοιες του «Ανθρώπου», του «Πνεύματος» και της «Ελευθερίας».
Η έννοια «Άνθρωπος» είναι εκείνη του «όλου» και της ενεργητικής σχέσης και αλληλεπίδρασης μεταξύ των μερών που τον αποτελούν. Έτσι δεν μπορεί να ταυτιστεί με τις έννοιες του «προσώπου» ή του «ατόμου» οι οποίες εκφράζουν την δογματική διαίρεση του «όλου» και την αποξένωση των συστατικών του.
H έννοια «Άνθρωπος» είναι εντελώς αντίθετη εκείνων της «κατάτμησης» και της «απομόνωσης». Η σύγχρονη Φυσική έχει ανακαλύψει ότι δεν υπάρχουν άνθρωποι απομονωμένοι. Δεν τους χωρίζει κενό. Τους συνδέει φως, ακτινοβολία. Είναι πυκνώματα του ίδιου υλικού και πάντοτε επικοινωνούν ενεργητικά και δυναμικά μεταξύ τους. Ο κοινωνικός και ψυχολογικός απομονωτισμός και ο εγκλωβισμός του «Ανθρώπου» στα πλαίσια των όρων «άτομο» και «πρόσωπο» είναι το προϊόν μιας καταρρέουσας πολιτισμικής δομής. Η δομή αυτή αγνοεί την σύγχρονη επιστημονική σκέψη και δεν κατανοεί ότι αν νιώθουμε ψυχικά μόνοι είναι γιατί δεν κατανοούμε τη συνέχεια των πάντων μέσα στο Σύμπαν και ότι η φύση δε μας γέννησε μόνους αλλά καταπέσαμε στη ψευδαίσθηση της μοναξιάς. Η μοναξιά είναι αποτέλεσμα των δικών μας πράξεων, της δικής μας αντίληψης, της δικής μας άγνοιας. Είναι ένα ανθρώπινο πρόβλημα, και όχι ένα πρόβλημα της φύσης.
Μια κοινωνία η οποία έχει συνειδητοποιήσει τους προηγούμενους φυσικούς (και όχι κοινωνικούς) κανόνες θέτει ως βασική αξία της την «ελευθερία» στα πλαίσια της ενότητας.

Οι νόμοι δεν υποτάσσουν πάντοτε

Μια καθίζησις, ένα χέρι που στάζει ολίγο μέλι, μία γοερά κραυγή, αρκούν καμιά φορά για να χαθή μια πόλις, για να ξυπνήσει ένας λαός...

Η έξοδος, Α. Εμπειρίκου

Επαμεινώνδας

Εις Σπάρτην εν τούτοις μεγάλη επεκράτησε ταραχή. Επί έξ όλας εκατονταετηρίδας, αφ' ής γινώσκομεν οπωςούν την ιστορίαν της πόλεως ταύτης, ουδέποτε πολέμιος ου μόνον δεν ηπείλησεν αυτήν αλλ' ουδέ την χώραν αυτής επάτησεν. Οι στρατοί της Σπάρτης ειςέβαλον πολλάκις εις την Αττικήν, εις την Βοιωτίαν, εις την Αργείαν, απανταχού της Ελλάδος, αλλά μέχρι της εποχής ταύτης ουδείς ουδέποτε ανταπέδωκεν εις τους Λακεδαιμονίους τας πολλάς εκείνας επισκέψεις.... Και όμως ήδη στρατός πολυάριθμος πολεμίων ασπόνδων επεφάνη αίφνης εις τας πύλας της πόλεως, ανατρέπων τηλικαύτας προαιωνίους αξιώσεις και καθαιρών το φρόνημα του φρονηματίου εκείνου λαού. Δεν επίεζε δε τους Λακεδαιμονίους το αίσθημα μόνον της ταπεινώσεως· ήτο και ο κίνδυνος μέγας. Είχον μεν σπεύσει να ζητήσωσιν επικουρίας από τε των Αθηνών και από διαφόρων πελοποννησιακών πόλεων εις ών ήλπιζον έτι την αφοσίωσιν ή όπου είχον έτι οπαδούς, αλλά μόνον Ορχομένιοί τινες και Φλιάσιοι προέφθασαν εγκαίρως εις Σπάρτην, ήτις διετέλει ούτω μόνη σχεδόν εκτεθειμένη εις την προςβολήν τοσούτων πολεμίων. Και ουδέ τούτο ήρκει. Ενώ οι Σταρτιάται ηγωνίζοντο ν' ασφαλίσωσιν εκ του προχείρου την ατείχιστον αυτών πόλιν, πολλοί περίοικοι και είλωτες συνετάσσοντο αναφανδόν μετά των Θηβαίων και εξ αυτών δε των Σπαρτιατών ουκ ολίγοι, οι λεγόμενοι υπομείονες, οι απεστερημένοι των πολιτικών αυτών δικαιωμάτων και τούτου ένεκα αγανακτούντες κατά της επικρατούσης ολιγαρχίας, όπως ο Κινάδων και οι περί τον Κινάδωνα πρό τινων  ενιαυτών, συνομόσαντες κατά των καθεστώτων, υπόπτως ήδη επολιτεύοντο, ώςτε ηνάγκασαν τας αρχάς, εν τω μέσω των κρισίμων εκείνων περιστάσεων, να συλλάβωσι πολλούς εξ αυτών και ακρίτως να θανατώσωσιν. Εκ πάντων δε τούτων ευκόλως δυνάμεθα να κατανοήσωμεν τα αισθήματα της προςβεβλημένης τιμής, της θλίψεως, της αμηχανίας υπό των οποίων ανεσείετο η πόλις εκείνη, θεωρούσα επί μάλλον και μάλλον πλησιάζοντα τον στρατόν των πολεμίων. Αλλ' υπήρχεν εντός της Σπάρτης άνθρωπος, όςτις ισχυρότερον παντός άλλου συνησθάνετο την παράδοξον ταύτην της τύχης αλλοίωσιν, και δια τούτο ήτο παντός άλλου δυςτυχέστερος. Είναι άρά γε ανάγκη να είπωμεν ότι ο άνθρωπος αυτός ήτο ο βασιλεύς Αγησίλαος, όςτις προ εικοσιπέντε ετών ήγε περί Σάρδεις της μικράς Ασίας τα ελληνικά τάγματα επί την κατάργησιν του περσικού κράτους, και τώρα έβλεπεν εαυτόν ηναγκασμένον να φροντίζη περί της σωτηρίας της ιδίας πόλεως από του εσχάτου των κινδύνων; Λέγεται δε ότι διατάξις τα περί τούτου εστάθη εις χώρον από του οποίου εφαίνοντο οι προσερχόμενοι Θηβαίοι και επειδή τότε τινές των περί αυτόν είπον «ιδού ο Επαμεινώνδας προπορευόμενος της φάλαγγος», ο βασιλεύς πολύν χρόνον εμβλέψας αυτώ και εν σιωπή δια των οφθαλμών παρακολουθήσας δεν ηδυνήθη επί τέλους να κρατηθή, αλλ' ανέκραξεν «ώ του μεγαλοπράγμονος ανθρώπου!».  Οποίαι άρα μεμψιμοιρίαι και συγκινήσεις προεκάλεσαν τον θαυμαστικόν εκείνον ολολυγμόν από της καρδίας του Αγησιλάου! Αλλά και οπόσον ευγενής ήτο η καρδία εκείνη, ήτις, εν μέσω τοσούτων δεινών περιπετειών και αφορμών αγανακτήσεως, απέδιδεν έτι δικαιοσύνην εις τον αντίπαλον και απεθαύμαζε την αρετήν και την τύχην του ανδρός!

Ο Επαμεινώνδας εν τούτοις δεν επεχείρησε να εκπορθήση την πόλιν· αρκεσθείς να εκφοβίση αυτήν, ετράπη προς μεσημβρίαν, προήλασε μέχρις Έλους και Γυθείου, ελεηλάτησε την πέριξ χώραν και επανήλθεν έπειτα προς τα σύνορα της Αρκαδίας...

από την Ιστορία του Ελληνικού Έθνους

Aς υποθέσουμε ότι...

...

Kαθένας βαυκαλίζεται με τα δικά του, ασχολείται με τις υποθέσεις του, γράφει τα ποιήματά του, αγοράζει τα βίντεό του, φεύγει για τις διακοπές του κ.λπ. Ποιος είναι σήμερα ο ρόλος εκείνων που τους απασχολεί η πολιτική και έχουν κάποιο πολιτικό πάθος (δηλαδή πάθος για τα κοινά); Tι πρέπει να κάνουν; Πρέπει να πουν μεγαλόφωνα στον κόσμο, αν και λίγο θα ακουστούν, ό,τι ακριβώς σκέφτονται. Πρέπει να κάνουν κριτική σ’ αυτό που υπάρχει γύρω μας. Πρέπει να ξαναθυμήσουν στους ανθρώπους ότι υπήρξαν κάποιες φάσεις στην ιστορία τους, που αυτοί οι ίδιοι έδρασαν με τρόπο ιστορικά δημιουργικό, δηλαδή ως θεσμίζοντα στοιχεία. Aς υποθέσουμε ότι, ενώ πιστεύουμε ότι δεν πρόκειται να γίνει τίποτε, ξαφνικά κάτι συμβαίνει και ένα τμήμα της κοινωνίας αρχίζει να προβάλλει αιτήματα, διεκδικήσεις, μορφές οργάνωσης και συλλογικής δράσης. Aυτό ακριβώς συνέβη το Mάη του ’68.

...

Κανείς δεν θα πάει ποτέ πιο µακριά από τον Αισχύλο

Το πάθος λείπει...

...
H σύγχρονη πολιτική φιλοσοφία κατόρθωσε να µας κάνει να ξεχάσουµε αυτό που, όχι µόνον ο Πλάτωνας και ο Aριστοτέλης αλλά και ο Mοντεσκιέ, ο Pουσό, ο Φέργκισον, ο Kονστάν γνώριζαν πολύ καλά, δηλαδή ότι ένα πολιτικό καθεστώς αντιστοιχεί σε έναν ανθρωπολογικό τύπο, σε µια αρετή, σε ένα κυρίαρχο πάθος. Eίναι λοιπόν ανώφελο να µιλάµε για δηµοκρατικές διαθέσεις της σύγχρονης κοινωνίας, όταν το κυρίαρχο πάθος δεν είναι για την ελευθερία αλλά για την κατανάλωση.
...

Τι απέγινε το πάθος για την ελευθερία