Σ' αυτόν τον τόπο ερχόμαστε σ' επαφή με τον Άνθρωπο, μέσα σ' αυτή τη φυλακή - που είναι συχνά για τους ανθρώπους ο τόπος τους - ασφυκτιούμε, και καμμιά φορά, λέμε: εμείς οι έλληνες έχουμε τα μεγαλύτερα ελαττώματα του κόσμου,— εξυπονοώντας ίσως ότι έξω απ' την Ελλάδα οι άνθρωποι είναι περίπου αγγελικά πλασμένοι. Πρόκειται για ένα συγγνωστό σφάλμα, που άλλωστε ξέρουμε πολύ καλά ότι είναι σφάλμα την ίδια στιγμή που το κάνουμε. Έχουμε βέβαια ελαττώματα. Μα τα ελαττώματα μας δεν είναι τίποτ' άλλο απ' το αναλόγως μικρό μερτικό πού έχουμε και μεις απ' την ανθρώπινη βλακεία ανεξαρτήτως γεωγραφικού μήκους ή πλάτους. Εμείς τουλάχιστον έχουμε και μερικές αρετές, που πρέπει να ζήσει κανείς ανάμεσα σ' άλλους λαούς για να τις εκτιμήσει.
Ρίξτε μια ματιά στην Ιστορία — την παληά, την πρόσφατη, την τρέχουσα, θα βρήτε μπόλικη μανία αυτοκαταστροφής, μα και κάμποσο ανθρώπινο μεγαλείο, θα βρήτε, αν ψάξετε εκεί πού πρέπει, άφθονο καλό, ανθρώπινο υλικό, πού αν δεν κατάφερε πάντα ν' αξιοποιηθεί, το χρωστάει στη συνεχή προδοσία του απ' τις κάθε είδους δυνάμεις του Κακού, που, ως εκ της φύσεως των, ξέρουν πάντα να οργανώνονται καλύτερα. Μεσ' απ' την Ελλάδα - ακόμα κι' αν είχαμε εκβιομηχανιστεί - δε θα μπορούσε ποτέ να βγει ένας Χίτλερ. Δεν τώχουμε στο αίμα μας. Δεν έλλειψε η οργάνωση απ' το Βυζάντιο. Κι' όμως, ο δικός μας Χριστιανισμός, μπορεί νάκανε μικρο-εγκλήματα, μα δεν έβγαλε φρούτα σαν την Ιερά Εξέταση. Τέτοια πράματα δεν μπορούν να βγουν μεσ' απ' την Ελλάδα. Πιστεύουμε στην παράδοση. Αλλά χωρίς φανατισμό. Κυτάξτε τι συμβαίνει στις Ινδίες: ψοφάνε της πείνας, κι' όμως σκοτώνονται για να μην τους πειράξει κανείς τα 250 εκατομμύρια των Ιερών αγελάδων τους. Τόση βλακεία μαζεμένη προκαλεί ίλιγγο.
Είμαστε επιπόλαιοι. Κακό πράμα η επιπολαιότης. Μας εμποδίζει να επιδιώξουμε με σύστημα και συνέπεια το Καλό. Αλλά μας εμποδίζει επίσης να επιδιώξουμε με σύστημα και συνέπεια και το Κακό. Παρ' όλα όσα τραβήξαμε τόσους αιώνες, βλέπουμε ότι καταφέραμε να κουτσοζήσουμε, και τώχουμε ρίξει στο σορολόπ. Και γιατί όχι; Είμαστ' αρκετά σοφοί, σαν λαός. Γνωρίσαμε μεγαλεία. Ξέρουμε τι σημαίνουν. Όσο για τα σημερινά προβλήματα, δεν τάχουμε μόνο εμείς, τάχει όλη η ανθρωπότητα. Και ξέρουμε καλά πως «στη Ρώμη θα δοθεί ο χρησμός, εκεί θα γίνει η μοιρασιά». Ο Έλληνας ξέρει πώς όλοι βλάπτουν εξ ίσου την Ελλάδα - δικοί, δήθεν δικοί, και ξένοι. Ξέρει τη ματαιότητα του κόσμου τούτου. Και συγχρόνως ξέρει πώς δεν υπάρχει άλλος κόσμος πέρα απ' αυτόν. Χαίρεται λοιπόν τη ζωή, το λίγο που κρατάει - αλλά μέσα σ' ένα θαυμάσιο κλίμα - και λίγο-πολύ δέχεται το φυσικό θάνατο. Κλαίει βέβαια, μοιρολογάει. Αλλ' όχι από νοσηρότητα. Μάλλον επειδή ξέρει την αξία αυτών πού χάνει. Μάλλον επειδή πρόλαβε ιστορικά, σα λαός, και προλαβαίνει και σαν άτομο, να γνωρίσει για λίγο - άλλα πόσο έντονα! – τη χαρά της ζωής.
Χάρις σε πολύπλοκους μηχανισμούς του συλλογικού υποσυνείδητου, καταφέρνει ο έλληνας να ισορροπεί - σχετικά βέβαια, όχι απόλυτα - και να μην πέφτει ποτέ σε ύποπτους μυστικισμούς, υστερίες κι' άλλες ακρότητες. Κάνει κακό. Μα σπάνια για χάρη του κακού. Συνήθως από παιδικό πείσμα (μια έκφανση του οποίου είναι το ελληνικό φιλότιμο), ή από άγνοια, ή επειδή του αρνούνται κάτι που του ανήκει δικαιωματικά. Είναι πονηρός - πάλι σαν τα μικρά παιδιά. Κι' όλο τον ρίχνουν οι «μεγάλοι». Δεν είναι μνησίκακος - όχι επειδή πιστεύει συνειδητά πώς δεν πρέπει νάναι κανείς μνησίκακος, αλλ' από ένστικτο, από επιπολαιότητα. Παρ' όλη του τη φτώχεια — πολύ σχετική, μην το ξεχνάμε, σε σύγκριση με μερικούς λαούς του κόσμου — διατηρεί μια γενναιοδωρία, μια φυσική ευγένεια, μια συγκινητική παιδική αφέλεια. Παίζει ο έλληνας. Δεν είν' αιμοβόρο θηρίο. Είν' ένα παιχνιδιάρικο ζωάκι. Όλες αυτές τις αρετές τις έχει έμφυτα, βγαίνουν μεσ' απ' την εθνική του ιδιοσυγκρασία, ή τις μαθαίνει πολύ γρήγορα, απ' το περιβάλλον, απ' τη γλώσσα του.
Τί μας λείπει λοιπόν;
Μας λείπει ή καλλιέργεια. Η σύγχρονη παιδεία. Αυτή πού θα μας βοηθήσει να μάθουμε να γελάμε με τα ελαττώματα μας, και ν' αναπτύξουμε τις αρετές μας....
Από το περιοδικό ΠΑΛΙ, 6ο τεύχος
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου